Günümüzde küreselleşme, ülkeler arasındaki rekabet, internet teknolojilerindeki gelişmeler sayesinde bilgiye daha kolay ulaşım, teknolojide hızlı gelişim ve müşteri beklentilerinde değişim nedenleriyle firmalar daha çok yeni ürün ve hizmet çeşidi üretmek ve inovasyon aracılığıyla sürekli farklılaşmalar yapmak zorunda kalıyorlar. Bu noktada ise telif hakları, marka, patent, faydalı model, endüstriyel tasarım gibi fikri haklar; sahiplerine belirli bir süreliğine maddi kazanç sağlama ve ortaya çıkacak taklitleriyle mücadele etme konularında çeşitli avantaj sağlıyor.
Genel Olarak Patent
Daha önce bulunmayan bir şeyin insan çabasıyla geliştirilmesine buluş deniliyor. İnsanlar buluşlarını gizli tutarak koruyabilir veya patentini alarak yasal olarak koruyabilirler. Patent bir buluş için buluşun sahibine devlet tarafından verilen sınai mülkiyet hakkına deniyor.
Ürünler, ürünleri üretmede kullanılan aletler, üretim metotları ve ürün kullanımları için patent alınabiliyor. Bitki ve hayvan çeşitleri, tedavi ve teşhis yöntemleri, kamu ahlakına aykırı olan şeyler için ise patent alınamıyor.
Patentli bir buluş, buluş sahibinin izni olmadan başkaları tarafından üretilemez, satılamaz, ihracatı veya ithalatı yapılamaz. Patentler alınıp satılan veya kiraya verilen diğer mallar gibi, buluş sahibinin mülkiyetine girerler.
Ülkemizde incelemesiz ve incelemeli olmak üzere iki çeşit patent var. İncelemesiz patentte, mali kaynakları kısıtlı olan buluş sahiplerine süratli ancak yedi yıllık bir koruma sağlanıyor. İncelemeli patentte ise, başvurunun patentlenebilirlik ölçütlerine sahip olup olmadığını gösteren bir inceleme raporuna dayanarak verildiği için, daha sağlam ve yirmi yıllık bir koruma elde ediliyor. İncelemesiz patentler, gerekli şartlar yerine getirildiğinde, incelenmek şartıyla incelemeli patente dönüştürülebiliyorlar.
Bir buluşun patent ile korunabilmesi için bir yenilik içermesi, tekniğin bilinen durumunu aşması ve sanayiye uygulanabilir olma ölçütleri önem taşıyor. Patent başvurusu için vekil tutma zorunluluğu yok. Ancak sürecin takibinde teknik ve hukuki bilgi gerekebileceğinden, işlemler için Türk Patent Enstitüsü siciline kayıtlı bir vekil tutulabilir.
Patent başvurusu yapılmadan önce Türk Patent Enstitüsü (www.tpe.gov.tr), Avrupa Patent Enstitüsü (http://ep.espacenet.com), ABD Patent Ofisi (www.uspto.gov), Dünya Fikri Mülkiyet Teşkilatı (www.wipo.int) ve Google Patents (www.google.com/patents) gibi internet siteleri üzerinden, anahtar kelimeler kullanılarak buluşun yeni olup olmadığı konusunda araştırma yapılabilir.
Patente ilişkin koruma, başvuru tarihinden itibaren başlıyor. Patent sahipleri patent almak için başvurdukları buluşlarını, Resmi Patent Bülteni’nde patentin verildiğinin ilan edildiği tarihten itibaren üç yıl içinde kullanmak zorunda. Patent sahibi patente konu buluşunu kullanmıyor ise Türk Patent Enstitüsü’ne başvuru yaparak lisans verme teklifinin yayınlanmasını talep edebilir veya Avrupa İşletmeler Ağı aracılığıyla lisans verebileceği ticari ortaklar bulabilir.
Buluşun birden fazla ülkede korunması istenirse, ilk patent başvurusunun herhangi bir ülkede yapıldığı tarihten itibaren on iki aylık bir süre içinde aynı buluş için başka bir ülkede başvuru yapma hakkından yararlanılabilir, buna rüçhan hakkı deniyor.
Türkiye’de alınmış bir patent, sadece Türkiye içinde sahibine hak sağlar. Bir buluşun patentle korunması için, korunma istenen her ülkede tek tek patent başvurusunun yapılması gerekir. Bununla birlikte çok sayıda ülkede başvuru yapabilmeyi sağlayan ve işlemleri standartlaştırıp kolaylaştıran uluslararası anlaşmalar vardır. Patent İşbirliği Anlaşması (PCT), dünya üzerindeki birçok çoğu ülkede, Avrupa Patent Sözleşmesi de Avrupa çapında otuzdan fazla ülkede patent koruması elde etmeye yönelik kolaylaştırılmış düzenlemeler sağlar.
Başvurudan belge aşamasına kadar patentler için ödenecek ücretler çeşitlilik gösterir. Patent alındıktan sonraki yirmi yıllık koruma süresi boyunca ödenecek yıllık ücretler vardır ve bu ücretler her yıl yeniden düzenlenir. Güncel maliyetler için TPE’nin internet sitesinden bilgi alınabilir. Ülkemiz dışında koruma elde etmek için yapılan başvurular için de farklı ücretler vardır. Koruma talep edilen ülkelere göre ödenecek ücretler farklılık gösterir.
Patentin koruma süresi boyunca her yıl başvuru tarihine denk gelen ay ve günde yıllık ücretler TPE hesabına ödeniyor. Bu süre içerisinde ödenmemesi durumunda, ek bir ücret ile vadeyi takip eden altı ay içinde, gecikmeli olarak da ödenebiliyor. Bu süre içinde de yıllık ücret ödenmezse patent hakkı, bu ücretin son ödeme tarihi itibariyle sona eriyor.
Ülkemizdeki ulusal ve uluslararası patent başvuru sayısının arttırılması, kişileri patent başvurusu yapmaya teşvik etmek ve ülkemizde fikri ve sınaî hakların tescili yönünde bilinci artırmak amacıyla, ulusal, uluslararası veya bölgesel patent başvuruları için TÜBİTAK ve KOSGEB tarafından verilen teşviklerinden faydalanmak da mümkün.
Patent koruma süresinin dolması, patent sahibinin patent hakkından vazgeçmesi veya yıllık ve ek ücretlerin öngörülen sürelerde ödenmemesi durumlarında patent hakkı sona eriyor.
Türkiye’de Patent
TPE’nin verilerine göre 2009 yılında 456 adet yerli patent tescili gerçekleşti. En çok tescil 251 adet ile İstanbul’da yapılırken, Tekirdağ 12 tescil ile altıncı sırada yer aldı. Son on yıla bakıldığında ise, 2000 yılında toplamda 23 olan yerli tescil sayısı, 2009 yılında 456’ya çıkmış durumda. Son on yıla ait patent tescil sayıları Grafik 1’de görüldüğü gibidir.
2009 yılında TPE’de 456 Türk patenti tescil edilirken, yabancı menşeli olarak 5.154 patent daha tescil edilmiş ve en çok tescili yaptırmış ülkeler sırasıyla 1.343 adetle Almanya, 777 adetle ABD, 485 adetle Fransa ve 461 adetle İsviçre oldu. Menşelere göre patentlerin dağılımı Grafik 2’de görüldüğü gibidir.
TPE’nin Kasım 2008’de yayınladığı raporuna göre, 2000-2007 döneminde imalat alanında patent başvurusunda bulunmuş firmaların dağılımına bakıldığında; en çok başvurular %27,03 ile “başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı”, %24,93 ile “kimyasal madde ve ürünlerin imalatı” ve %6,85 ile “tıbbi aletler, hassas ve optik aletlerle saat imalatı” sektörlerinden yapıldı.
2008 yılında patent başvuruları en çok 1.193 adet ile “eczacılık ürünlerinin, tıbbi kimyasalların ve botanik ürünlerinin imalatı”, 784 adet ile “başka yerde sınıflandırılmamış ev aletleri imalatı”, 669 adet ile “diğer özel amaçlı makinelerin imalatı” ve 583 adet ile “makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı” sektörlerinden yapıldı.
* Daha önce yayınlandığı yerler:
– “Çorlu TSO” gazetesi Ekim 2010 sayısı
– 25.10.2010 tarihli kişisel bloğum
– “Trakya İş Dünyası” dergisi Kasım 2010 sayısı
Hakkında yorum “Bir fikri hak olarak patent*”
Çok faydalı bir paylaşım,